کار جوایز با اختتامیه تمام نشود

گروه فرهنگی محبوبه حاجیان‌نژاد که به تازگی رمان «بوماران» او موفق به عنوان شایسته تقدیر بیست‌ویکمین دوره جایزه قلم زرین شده از رویدادهای رقابتی ادبی، به عنوان راهکارهایی مؤثر برای کمک به معرفی نویسندگان کمترشناخته شده یاد می‌کند؛ هرچند که اما و اگرهایی را هم برای این اثرگذاری قائل است. در گپ‌وگفت با این نویسنده دامغانی نکاتی را در همین باره می‌خوانید.

راهکاری مؤثر در معرفی نویسندگان جوان
حاجیان‌نژاد در پاسخ به اینکه ارزیابی‌اش از میزان اثرگذاری جوایز ادبی چیست به «ایران» می‌گوید: «جوایز ادبی در هر سطح از برگزاری که باشند در معرفی کتاب‌ها و خالقان‌شان مؤثر هستند، بویژه در ارتباط با نویسندگانی که شاید پیش‌تر به مخاطبان و حتی اهالی ادبیات معرفی نشده باشند. این کمترین نتیجه‌ای است که در پی برگزاری چنین رویدادهایی می‌توان انتظار داشت و البته به نوعی هم می‌توان آن را مهم‌ترین کارکرد برپایی رویدادهای رقابتی و اهدای جوایز دانست. هرچند تشویق نویسندگان، بخصوص آنهایی که جوان‌تر هستند به ارائه کارهای قوی‌تر و بهتر هم اتفاقی است که در پی برپایی چنین رویدادهایی می‌توان انتظار داشت.»
حاجیان‌نژاد که پیش‌تر برای تألیف رمان «یاماها» موفق به کسب عنوان برگزیده جایزه ملی داستان حماسی شده با آن که کارکردهای مختلفی را برای جوایز ادبی قائل است اما تأکید دارد که هیچ کدام از این رویدادهای رقابتی قادر به ماندگاری هیچ کتابی نیستند. او ادامه می‌دهد: «البته استثناهایی می‌توان قائل شد که آن هم بستگی به ویژگی‌های خود اثر دارد، اینکه فلان داستان کوتاه یا رمان در ذات خود شایستگی ماندگار شدن در تاریخ ادبیات داستانی جهان را داشته باشد وگرنه هیچ‌یک از جوایز قادر به چنین اثرگذاری‌ نیستند.»
این نویسنده در پاسخ به اینکه آیا این ویژگی مذکور را تنها برای جوایز داخلی قائل است یا رویدادهای خارجی را هم از آن مستثنی نمی‌داند، تصریح می‌کند: «به اعتقاد من برای جوایز خارجی هم این میزان از اثرگذاری را نمی‌توان در نظر گرفت. وگرنه حتی وقتی برخی کتاب‌ها به کمک جریان‌سازی‌ رسانه‌ای، برای برهه‌ای مطرح می‌شوند هم اگر از شاخصه‌های لازم برخوردار نباشند بعد از مدتی فراموش می‌شوند و در بحث فروش هم با استقبال چندانی روبه‌رو نمی‌شوند. ماندگاری اثر کاری نیست که جوایز یا رسانه‌ها سبب آن شوند. در واقع تحقق آن تنها در گرو ویژگی‌های خود کتاب است.»
یکی از نقدهایی که سال‌هاست متوجه چگونگی برگزاری جوایز ادبی داخلی، اعم از خصوصی و دولتی شده نقش کمرنگ اعلام نتایج آنها در افزایش فروش کتاب‌های برگزیده است. حاجیان درباره راهکارهایی که برای اثربخشی هرچه بیشتر جوایز در افزایش فروش کتاب‌های منتخب می‌توان به کار بست، می‌گوید: «نمی‌دانم گفته‌ام تا چه اندازه اصولی است، با این حال معتقدم که قبل از هر گونه تلاشی برای اثرگذاری نتایج داوری‌ها بر بازار نشر، متولیان فرهنگی و آموزشی باید برای افزایش سرانه مطالعه بکوشند.»

بسیاری از والدین هنوز به ضرورت کتابخوانی پی نبرده‌اند
حاجیان‌نژاد معتقد به آن است که هنوز بسیاری از والدین به ضرورت کتابخوانی پی نبرده‌اند و از همین بابت تلاشی هم برای کمک به نهادینه شدن این فرهنگ در میان اعضای خانواده خود به خرج نمی‌دهند. به گفته این نویسنده هر زمان اقبال عمومی به مطالعه و خرید کتاب افزایش پیدا کند آن وقت است که مردم نسبت به نتایج داوری‌ها نیز حساسیت و توجه بیشتری به خرج خواهند داد.
نویسنده کتاب «بوماران» ادامه می‌دهد: «از این نکته هم نمی‌توان غفلت کرد که نویسندگی در جامعه ما شرایطی پیدا نکرده است که بتوان با آن گذران زندگی کرد. نکته دیگری که در همین خصوص نباید از آن غفلت کرد کمک به برقراری تعامل اهالی کتاب با مخاطبان است؛ تحقق این مسأله با مواردی از جمله برگزاری نشست‌های نقد و بررسی حضوری و مجازی ممکن می‌شود که می‌توان در خلال برنامه‌های جنبی جوایز ادبی به آنها توجهی ویژه داشت.»
وی یکی دیگر از راهکارها در برپایی مؤثرتر جوایز را محدود نشدن برنامه‌ریزی‌های آنها به مراسم اختتامیه می‌داند. به گفته حاجیان‌نژاد برگزارکنندگان این جوایز می‌توانند طی یک سال دست به برپایی کارگاه‌های آموزشی و همچنین نشست‌های ادبی مختلفی بزنند. این نویسنده ادبیات داستانی تأکید دارد که هر یک از سازمان‌های فرهنگی و از سویی رسانه‌ها باید برگزارکنندگان را به واسطه امکاناتی که دارند و با مواردی از جمله کمک به نقد و بررسی آثار منتخب، همراهی کنند. حاجیان‌نژاد می‌گوید: «البته این چند مورد هم می‌توانند بخشی از فعالیت‌های دبیرخانه جوایز ادبی باشند، به آن شرط که طی یک سال اجرایی شوند و تنها به زمانی یکی- دو ماهه محدود نشوند.»
به گفته این نویسنده، کتابخانه‌های عمومی هم می‌توانند بخشی از مخازن خود را از کتاب‌های برگزیده جوایز مختلفی که طی سال شاهد برگزاری‌شان هستیم، تأمین کنند. او ادامه می‌دهد: «در کنار فعالیت دبیرخانه‌های این جوایز، دولت هم باید سازکاری برای تسهیل در دسترسی علاقه‌مندان سراسر کشور به کتاب‌های برگزیده و شایسته تقدیر جوایز بیندیشد. وقتی رمان «یاماها»، دیگر نوشته من جایزه گرفت برخی دوستانی که ساکن دیگر شهرها بودند گلایه کردند که موفق به تهیه کتاب نشده‌اند؛ این در شرایطی است که طی چند سال اخیر امکان خرید اینترنتی و ارسال پستی هم فراهم شده است.»
حاجیان‌نژاد در بخش دیگری از سخنان خود به رمان «بوماران»، نوشته اخیرش که به عنوان شایسته تقدیر جایزه قلم زرین معرفی شده، هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «ماجرای این رمان طی سال‌های ابتدایی جنگ تحمیلی رخ می‌دهد؛ البته آن‌طور نیست که ارتباط مستقیمی با خط مقدم داشته باشد بلکه اغلب وقایع آن پشت جبهه رخ می‌دهد. هرچند که در نهایت آن را می‌توان داستانی برخاسته از جنگ دانست.» او با تأکید بر اینکه نوشته‌اش را نمی‌توان در زمره آثار عاشقانه دانست، تصریح می‌کند: «بوماران را می‌توان بیشتر یک داستان اجتماعی دانست. این رمان روایتگر خانواده‌ای است که دغدغه‌های آنان و مسائل زندگی‌شان با اتفاقات آن سال‌ها و جنگ تحمیلی در تعارض قرار می‌گیرد. عنوان کتاب هم اسم یک باد است، بادی در محدوده دامغان که اشاره به نگاه فرهنگی و آیینی این منطقه دارد. در دامغان، چشمه‌ای به نام بادخان وجود دارد که مردم بومی معتقدند اگر چیزی یا کسی سبب ناپاک شدن این چشمه شود، بادشدید و ویران‌کننده بوماران شروع به وزیدن می‌کند.»
محبوبه حاجیان‌نژاد مطالعه تازه‌ترین نوشته‌اش، رمان «بوماران» را به همه علاقه‌مندان ادبیات داستانی، بویژه آنهایی که دوستدار کتاب‌هایی با پیش‌زمینه جنگی هستند، توصیه می‌کند. این کتاب که در آن ردپای پررنگی از فرهنگ و آداب و رسوم دامغان هم دیده می‌شود به همت انتشارات سوره مهر روانه بازار نشر شده است.