گفتمان دینی در جهان متغیر

کتاب گفتمان دینی در جهان متغیر حاوی یازده مقاله نگارنده است که به تناسب رویدادهای زمانه و ظهور و بروز چالش‌های فکری به تناوب نگارش یافته‌اند. وجه اشتراک و محور ربط و پیوند همه آن‌ها نیز همین توجه به پرسش‌های جاری جامعه اسلامی ما و نگرشی آسیب‌شناسانه به پاره‌ای معضلات فکری بوده است که نسل […]

کتاب گفتمان دینی در جهان متغیر حاوی یازده مقاله نگارنده است که به تناسب رویدادهای زمانه و ظهور و بروز چالش‌های فکری به تناوب نگارش یافته‌اند. وجه اشتراک و محور ربط و پیوند همه آن‌ها نیز همین توجه به پرسش‌های جاری جامعه اسلامی ما و نگرشی آسیب‌شناسانه به پاره‌ای معضلات فکری بوده است که نسل کنونی ما با آن‌ها مواجه است. سعی شده است که تلقی صواب و روزآمد و قابل دفاعی از بنیادهای فکر دینی و اندیشه اسلامی ارائه شود و به گونه‌ای خردمندانه به چالش‌های جدید پاسخ داده شود. همه موضوعات تقریباً از عرصه‌های نوین فکری است و برخی نیز بی‌سابقه است و صد البته که گام نهادن در چنین وادی‌های درشتناک و ناهموار کاری صعب و خطرخیز است. اما گریزی نیست، به اعتقاد راسخ نگارنده ما مسلمانان باید دیر یا زود با این چالش‌های فکری و فرهنگی جدید رویاروی شویم و با تحلیل و تدبیر و خردورزی و به دور از تعصب و تحکم و تحمیل به روشنگری بپردازیم و نسبت دین و اندیشه دینی را با این مقولات و مباحث جدید عالمانه توضیح دهیم و دلسوزانه به جامعه عرضه نماییم

بریده‌ای از کتاب گفتمان دینی در جهان متغیر

«اسمارت» که از دین‌شناسان پر آوازه معاصر است معتقد است که ما می‌توانیم هفت بُعد برای دین قائل باشیم و دین را با این ابعاد تعریف کنیم. از جمله این ابعاد: بُعد به اصطلاح فراعقلانی و شهودی دین است و او دین را حاوی و شامل همه این ابعاد می‌داند. البته در سنّت «پدیده‌شناسی دین» هم چنین تأکیدی هست، یعنی امروز دین‌پژوهان بزرگ، دیگر دین را تنها در محدوده عقل محصور نمی‌کنند و محور و گوهر دین را «نومینوس» یا «امر قدسی» یعنی امری متعالی، شهودی، فراعقلانی و برین و دسترس‌ناپذیر که به عالم لاهوت و جبروت متصل است می‌دانند. به نظر من این گونه تعریف‌های مجموعه‌ای که دین را امری مرکب از ابعاد و بخش‌های گوناگون می‌دانند به حقیقت ادیان، به ویژه دین‌های توحیدی مثل اسلام بسیار نزدیک‌ترند. از سوی دیگر در جهان متغیر کنونی با تحولات فرهنگی که در آن دو دهه اخیر یعنی در واقع از دهه ۸۰ به بعد حتی در برخی از کلیساها و فرقه‌های جدید در درون مسیحیت و دین یهود به وقوع پیوسته ما شاهد ظهور و بروز نظریات هرمنوتیکی و پدیده‌شناسی و حتی نوعی پوزیتیویسم جدید و نهضت پست‌مدرن بوده‌ایم. دین در جهان جدید از زمان «فریدریش ماکس مولر» در قالب یک رشته متمایز دانشگاهی مطالعه می‌شود که مستقل از آموزه‌ها و دکترین کلیسایی و مسیحی یا آموزش‌های دیگر ادیان است. دانش دین‌پژوهی جدید دیگر به معنای علم کلام و الهیات دفاعیاتی نیست که در گذشته بحث می‌شد و هدف آن توجیه (Justification) و تبیین باورهای دینی و دفاع از عقاید در برابر مخالفان دین و تفسیر و دفاع از اعتقادات دینی بود، بلکه مطالعه دین امروز در شمار علوم اجتماعی (Social Sciences) قرار گرفته است و تقریباً از تمامی دانش‌های اجتماعی و علوم انسانی تغذیه می‌کند. لذا به جدّ باید گفت که دانش دین‌شناسی غیر از مباحث کلامی و رشته تئولوژی است. این دانش با «ماکس مولر» به عنوان علم ادیان و به عنوان یک دانش توصیفی، تاریخی و جامعه‌شناختی و تجربی آغاز شد. دانش ادیان یک «اَبَر رشته» است که شاخه‌های مختلفی دارد. در واقع مجموعه‌ای از چند رشته: فلسفه، الهیات، جامعه‌شناسی، روانشناسی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و حتی تاریخ ادبی، بحث‌های هرمنوتیکی و بحث‌های تاریخ هنر می‌باشد. زیرا به اعتقاد پژوهشگران این رشته، دین با فرهنگ و هنر نیز درهم آمیخته است.۹ و نمی‌توان تأثیر دین را در هنرهای مختلف انکار کرد.