توصیفی از ادبیات پساشوروی؛ تجربیاتی از نوشتن که جای تامل دارد

نشست معرفی کتاب‌ «ما‌ چگونه می‌نویسیم» روز دوشنبه (بیست‌ونهم آبان‌ ۱۴۰۲) با حضور سیدحسین طباطبائی، مترجم این کتاب و زهرا محمدی، استاد زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

سیدحسین طباطبائی در این نشست گفت: «ما چگونه می‌نویسیم» تجربیاتی درباره نوشتن را روایت می‌کند که جای تامل دارد و علاقه‌مندان و نویسندگان ایرانی می‌توانند با خواندن این کتاب، با عادات، عقاید، نحوه آفرینش‌های ادبی و جریان‌های فرهنگی در روسیه آشنا شوند. موضوع آشنا شدن نویسندگان ایرانی با تجربیات نویسندگی در روسیه، موجب ایجاد انگیزه در من برای ترجمه این کتاب شد.

وی افزود: این کتاب با تلاش شماری از مترجمان و نویسندگان جوان ادبیات روس در حال معرفی شدن است و خوشحال هستم که این ترجمه می‌تواند فرصتی برای کسب تجربه نویسندگان ایرانی از تجربیات نویسندگی در روسیه ایجاد کند.

این مترجم با بیان اینکه سمت‌وسوی نویسندگان کتاب «ما چگونه می‌نویسیم» عمدتا سنتی‌گرایانه است، عنوان کرد: نویسندگان این کتاب اکثرا در جریان اصلی ادبیات روسیه به عنوان سنت‌گرا و کلاسیک‌نویس محسوب می‌شوند و روایت خودشان را از آفرینش‌های ادبی در آن محیط ارائه کرده‌اند.

درک ادبیات روسیه ضرورتی انکارناپذیر است

در ادامه این نشست زهرا محمدی استاد زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران گفت: درک ادبیات هر دوره‌ای از تاریخ روسیه برای ما ضرورتی انکارناپذیر است؛ زیرا پیوند عمیقی میان ادبیات با تاریخ و حوادث اجتماعی وجود داشته و تاریخ اجتماعی و سیاسی روسیه، تداخلات و ارتباطات زیادی با موضوع اجتماعی و سیاسی ما پیدا می‌کند. کتاب «ما ‌چگونه می‌نویسیم» به توصیف ادبیات پسا‌شوروی پرداخته است.

وی افزود: در دوران شوروی، نویسندگان و شاعران روس به اجبار عضو شورای اتحادیه نویسندگان شوروی در می‌آمدند و این عضویت به عنوان شغل محسوب می‌شد؛ بعد از فروپاشی این شورا، تنها ۱۰ درصد از نویسندگان آن دوره، به ادامه فعالیت پرداختند؛ چرا که بحران اقتصادی دوران پس از فروپاشی، بسیار جدی بود. آن زمان نویسندگان واقعی روسیه، در قید و بند شرایط مالی نماندند و بعد از فروپاشی شوروی هم آثاری از خود برجای گذاشتند.

محمدی با بیان اینکه ادبیات روسی بر پایه‌های محکمی استوار است، گفت: با وجود اتفاقات پساشوروی، شاعران مدرنیست روس در جهان ماندگار شدند و حیات ادبی روسیه را تضمین کردند.

استاد زبان ادبیات روسی دانشگاه تهران درباره مقدمه کتاب «ما چگونه می‌نویسیم» بیان کرد: ادبیات، به ویژه ادبیات داستانی، یکی از عناصر مهم و موثر شکل‌دهی ذهنیت مردم در سطوح مختلف، طی تاریخ تحولات فکری و اجتماعی روسیه در قرن‌های نوزدهم و بیستم بوده است. از این منظر، شاید هیچ کشوری با روسیه این دو قرن، به ویژه در نیمه دوم قرن نوزدهم قابل مقایسه نباشد و در هیچ سرزمینی مهم‌ترین نظریات سیاسی، اجتماعی، فلسفی و اقتصادی از دل آثار ادبی سر بر نیاورده باشد.

او ادامه داد: در آن دوران، نویسندگان معلمان فکری، آموزگاران مرام‌های سیاسی و متفکران و نظریه‌پردازان فلسفی جامعه روسیه محسوب می‌شدند و از نظر تاثیرگذاری در موقعیتی فراتر از سایر نخبگان این کشور قرار می‌گرفتند.

محمدی اضافه کرد: اهمیت و تاثیر ادبیات، در حیات فکری و اجتماعی روسیه در قرن‌های مذکور چنان عمیق و دیرپا بوده است که به تولد و شکل‌گیری یکی از پویاترین و تاثیرگذارترین جریان‌های نقد ادبی در آن سال‌ها منجر شد. شاید پرشورترین و برترین شخصیت این جریان نقد ادبی «ویساریون بلینسکی» باشد که به تنهایی نماد کامل روح پریشان و در عین حال پرشور روسیه‌ای است که در مواجهه با تحولات اروپای بعد از روشنگری، ضمن احساس ضعف و عقب‌ماندگی مفرط، از زوایا و رویکردهای مختلف به شیوه‌های فائق آمدن بر این ضعف و عقب‌ماندگی می‌اندیشد.

وی با بیان اینکه وقوع انقلاب اکتبر و مصادره همه آن روشنگری‌ها و مبارزات عام توسط بلشویک‌ها، فصلی جدید در تاریخ روسیه رقم می‌زند، توضیح داد: متعاقب با این اتفاق، ادبیات که باز هم آینه صادق و بازتاب‌دهنده پیچ و خم‌ها و ظرایف و جوانب آن وضعیت اجتماعی و فرهنگی است، به اشکال مختلف متجلی می‌شود.

 استاد زبان و ادبیات روس دانشگاه تهران بیان کرد: ادبیات مهاجرت روسیه که در دامان خود برخی از نوابغ ادبی را پرورش داد، محصول همین دوران و فضای سیاه و موج سرکوب و آزار روشنفکران دگراندیش مانده در وطن است که از قضا، شاعران و نویسندگان بدنه اصلی آن را تشکیل می‌دادند. سال‌های سرکوب استالینی که خود داستان مفصلی است، از پیامدهای همین فضای پدیدآمده در سپهر فرهنگ و اندیشه روسیه در دوران پس از انقلاب است.

وی همچنین با اشاره به شکل‌گیری دو جریان مختلف ادبی میان روس‌های قرن بیستمی، گفت: سیر تحول سبک‌ها و مکاتب ادبی روسیه در قرن بیستم ادامه یافت و نمایندگان برجسته ادبیات و هنر در دو جریان «مستقل» و «حکومتی» طی این سده به کار خود ادامه دادند. شاهکارهایی که در ادبیات روسی خلق شد متعلق به هردو جریان بود. هر چند برخورد دستوری و سبک سفارشی «رئالیسم سوسیالیستی» سرانجام به ابتذال انجامید و نمی‌توان از آن دفاع محکمی کرد؛ اما در پرتوی نبوغ بزرگانی همچون «ماکسیم گورکی»، «شولوخوف» و… آثار ماندگاری از این سبک نیز در پهنه ادبیات روسیه و جهان باقی ماند.

محمدی در پایان از زحمات سیدحسین طباطبائی بابت ترجمه کتاب دشوار و پرحجم «ما چگونه می‌نویسیم» تشکر کرد و گفت: این کتاب گزارش مستندی از اتفاقات تاریخ ادبی روسیه است که ایشان به ترجمه آن پرداختند. ایشان نه‌تنها در ادبیات روسی تبحر دارند، بلکه با ادبیات و زبان فارسی هم به خوبی آشنا هستند.

سی‌ویکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «آینده خواندنی است» از بیست‌وسوم آبان‌ماه آغاز به کار کرد و تا سی‌ام آبان‌ماه ۱۴۰۲ به کار خود ادامه می‌دهد.